La bèstia de totas las colors de Chantal Fraisse
L'aucèl de totas las colors o Moissac abans la Revolucion
Tre la debuta, lo legidor de « l'aucèl de totas las colors » (1) o poiriá tot comprene... Per carrièras : un dròlle, orfanèl de paire, que va amb sa maire vendre qualques uòus al mercat per subreviure... De l'autre costat de la paret bèla : l'abat e los canonges de la granda abadiá de Moissac. Dos monds plan separats...
Aquel dròlle, lo Bernat Cassanis, a pas la causida : cal que ne sortisca de sa misèria. E i capitarà e mai se demorarà totjorn « lo filh de la femna que vendiá los uòus carrièra Guilaran ». E dels paures se sentirà pròche, totjorn...
Capita donc. Farà d'estudis de drech, aurà de plaças importantas, serà « regeire del mostièr ». Mas demorarà lucid : es pas qu'un « vailet pauruc » que pòt pas encambar la paret que lo separa dels nòbles, senhors, cardenals, borgeses, mèstres e autres òmes de poder...
Çaquelà, n'a enveja ? Aquel mond es un mond autre; aqueles grands son pas totes poirits, mas son talament diferents...
Cal dire que sèm just abans la revolucion. Totes los signes son aquí :« la fe pretendudament reformada » e l'afar Calàs, los lums, los fisiocratas, los salons encara, los talhiers de caritat, los paures (« i aviá de mai en mai maluroses sens pan e sens ostal dins lo país »), « los volurs e los pilhards », los enfants abandonats, las fuèlhas-novèlas, los quasèrns dels Estats generals...
Donc lo Bernat Cassanis, viu entre dos monds.
Aquí qualquas notacions: « N'aviá enveja d'una novèla vida ? Qual sap ? ». « Cambiar lo mond ? » « Coma se la vida èra risenta »... « Mas un jorn me i caldrà soscar : qu'es aquela ordenança del mond que tua las vièlhas femnas ? » ; « lo mond èra vengut fat, lèu los enfants gafarián lor maire e los caçaires lor can»...
Entre dos monds donc, amb son « mal d'estomac » (una ulcèra?) que lo ten de mai en mai. Demòran los sòmis... Veire lo cèl a travèrs « la fenèstra granda del veiral » al pensionat. Pus tard, « la temptacion de tastar los plats de la vida ». Fugir ? « Viatjar es pas aver besonh de parlar e o tot veire, èsser perdut al mitan de la vida per tant de cercar encara quicòm ». E tanben : la joventut, la mar granda ... e l'aucèl de totas las colors, lo papagai. Lo papagai, aucèl de la paraula, messatgièr que ven d'America. Dins « las novas del papagai » (sègle XIII) es l'aucèl que met lo fuòc al castèl : anonciariá aicí l'incendi de la revolucion ?
Mas de Bernat Cassanis que ne sabèm ? Se confèssa o se confisa pas gaire e l'autora s'apesantís pas sus sa psicologia... un detalh aicí, una notacion alai. Se maridar ? « Sentissiái ben que lo meu torn passava », çò ditz...Que pensa e que crei exactament aquel òme ? Sap pas mai de qué dire a la Vèrge : « autres còps aviá quicòm a dire. O benlèu quirdar per escotar lo silenci de la responsa ». Parièr per sa maire...Son citats dos libres : un del stoïcian Seneca, l'autre de Voltaire, que ditz : « La Vertat ! E la coneissètz vos la vertat ? » Al legidor de soscar... Bernat Cassanis travèrsa sa vida e la vida de Moissac, coma s'èra un pauc a costat...
Bernat Cassanis a existit, mas l'autora, Chantal Fraisse, a mesclat ficcion e istòria, documents e invencion... Segur que coneis plan son Moissac de dabans la revolucion (i trabalha a l'entorn de l'abadiá). A sauput dire l'ambient d'una epòca, segur, dins un libre cort mas plen d'indicas.Un mot per acabar sus l'estil. Simple,amb d'ellipsis donc, e de trobalhas. Una question incongrúa deven : « coma un capèl roge sus paissèl » ; una vièlha preson es traucada « coma padenas de castanha »...
I.P.
(1) « La bèstia de totas las colors », Chantal Fraisse, Ed. Letras d'Oc, 2011.
Mots clau:
